Depremler, yalnızca binaları değil, insanların psikolojisini de derinden sarsar. Fiziksel güvenlik sağlandıktan sonra bile korku, çaresizlik, belirsizlik ve kaygı gibi duygular uzun süre devam edebilir. Bu süreçte, en az fiziksel ilk yardım kadar önemli olan bir konu vardır: psikolojik ilk yardım.
Bu yazıda, deprem sonrası psikolojik ilk yardım nedir, nasıl uygulanır, kimler için gereklidir ve nelere dikkat edilmelidir sorularına sade ve uygulanabilir yanıtlar vereceğiz.
Psikolojik İlk Yardım Nedir?
Psikolojik ilk yardım (PİY), bir afet, travma veya kriz sonrası kişiye duygusal destek sunmak, ihtiyaçlarını anlamak ve yeniden güven hissi oluşturmak için yapılan ilk ve temel psikolojik müdahaledir.
Tıbbi bir tedavi değil; dinlemek, yanında olmak, sakin kalmak ve bireyin güç kaynaklarını harekete geçirmek anlamına gelir.
Psikolojik İlk Yardımın Amaçları
- Kişinin güvende hissetmesini sağlamak
- Duygularının normal olduğunu hatırlatmak
- Temel ihtiyaçlara erişimini kolaylaştırmak
- Kişiye sosyal destek sunmak
- Gerektiğinde profesyonel yardıma yönlendirmek
Amaç travmayı “çözmek” değil, ilk şoku atlatmasına yardım etmektir.
Kimlere Psikolojik İlk Yardım Uygulanabilir?
- Depremden doğrudan etkilenenler
- Yakınını kaybeden ya da yaralanan kişiler
- Kurtarma çalışmaları yürüten ekipler
- Çocuklar, yaşlılar, engelliler gibi kırılgan gruplar
- Görünürde fiziksel olarak iyi olan ancak içten çökmüş bireyler
Kısacası, kriz sonrası herkes psikolojik ilk yardımın hedef kitlesi olabilir.
Deprem Sonrası Yaygın Psikolojik Tepkiler
Deprem sonrasında bireylerin verdiği tepkiler, yaşananların normal bir sonucu olarak görülmelidir. Bunlar arasında:
- Sürekli tetikte olma
- Uyumakta güçlük
- Kabuslar, geri dönüş (flashback)
- Ağlama krizleri
- Konuşmak istememe veya aşırı konuşma
- Huzursuzluk, gerginlik
- Mide bulantısı, baş ağrısı gibi fiziksel belirtiler
- Suçluluk ya da çaresizlik duygusu
- Sessizlik veya donakalma hali
Bu belirtiler, kısa vadede normaldir. Ancak haftalarca devam ederse profesyonel yardım gerekir.
Psikolojik İlk Yardımın 5 Temel Adımı
- Sakin Kal
Kendi beden dilinle ve ses tonunla kişiye güven vermeye çalış. Panik halinde yaklaşmak kişinin kaygısını artırabilir. - Güvenli Ortam Sağla
Kişiyi fiziksel olarak güvende hissettirecek bir alana yönlendir. Gürültüden, kalabalıktan uzak bir yer seçmeye çalış. - Dinle, Yorum Yapmadan
En temel ihtiyaç: duyulmak ve anlaşılmaktır. Yargılamadan, tavsiye vermeden, “sabret” demeden sadece dinlemek yeterlidir. - Bilgi Ver ve Destek Sun
Ne olacağı, nerede neye ulaşabileceği konusunda net ve sade bilgi ver. Kişi bilgiye açtır ve bu belirsizliği azaltır. - Gerektiğinde Uzman Yardımına Yönlendir
Kişinin durumu ağırsa, travmatik tepki uzun sürüyorsa, profesyonel psikolojik destek öner. Tek başına müdahale yeterli olmayabilir.
Çocuklara Psikolojik İlk Yardım Nasıl Uygulanır?
Çocuklar kriz anlarında beden diliyle, oyunla ve tekrar eden sorularla tepki verirler. Onlara yaklaşırken:
- Duygularını bastırmaya çalışmayın (“korkma”, “ağlama” gibi).
- Yaşlarına uygun açıklamalar yapın.
- Güvende olduklarını defalarca söyleyin.
- Yanlarında olun, dokunmak ve sarılmak rahatlatıcıdır.
- Oynamalarına izin verin, oyunla duygularını işlerler.
Çocuklara, olan biteni anlatırken somut ve sade bir dil kullanın. “Artık evimiz yok ama birlikteyiz. Yeni bir yerde kalacağız.” gibi ifadeler yararlıdır.
Psikolojik İlk Yardımda Yapılmaması Gerekenler
- “Her şey geçecek”, “Takma kafana”, “Bunlar da olur” gibi klişe cümleler kullanmak
- Aşırı ısrarla konuşturmaya çalışmak
- Kişinin duygularını küçümsemek
- Konuşurken kendi hikayene dönmek
- “Böyle yaparsan iyi olursun” şeklinde direktifler vermek
- Dinlemeden çözüm sunmak
Unutulmamalıdır ki her birey krize farklı tepki verir. Onları kendi yöntemlerine göre desteklemek gerekir.
Psikolojik İlk Yardım Uygulayan Kişiler Kendini Nasıl Korur?
Afet bölgelerinde görev alan sağlık çalışanları, gönüllüler, psikolojik destek ekipleri zamanla ikincil travma riski yaşayabilir. Bu nedenle:
- Kendi sınırlarını bil
- Düzenli aralar ver
- Dinlenmeye, beslenmeye ve uykuya özen göster
- Duygularını bastırma, gerekirse sen de destek al
Destek vermek, sadece bilgi değil, psikolojik dayanıklılık da gerektirir.
Profesyonel Destek Ne Zaman Gerekli?
Psikolojik ilk yardım, kriz sonrası ilk günlerde yeterli olabilir. Ancak aşağıdaki durumlarda kişi bir uzmanla görüşmelidir:
- Travmatik tepkiler 2-3 haftadan uzun sürüyorsa
- Günlük işlevsellik ciddi şekilde bozulmuşsa
- Yoğun öfke patlamaları ya da içe kapanma varsa
- İntihar düşünceleri varsa
- Gerçeklik algısı bozulmuşsa
Bu durumlarda psikolog, psikiyatrist veya kriz müdahale ekiplerinden yardım alınmalıdır.
Sonuç
Deprem gibi afetlerden sonra yalnızca binaların değil, insanların iç dünyasının da onarılması gerekir. Psikolojik ilk yardım, bu onarımın ilk adımıdır. Güven vermek, dinlemek, ihtiyaçları belirlemek ve gerektiğinde rehberlik etmek; iyileşmenin kapısını aralayabilir.
Unutmayın, her birey duygusal olarak farklı zamanlarda toparlanır. Yapılması gereken en önemli şey: yanında olmak, yargılamadan eşlik etmek ve gerekirse profesyonel desteğe yönlendirmektir.
Sık Sorulan Sorular
Psikolojik ilk yardım ne kadar sürer?
Genellikle kriz anında veya hemen sonrasında kısa süreli bir müdahaledir.
Travma sonrası herkes TSSB yaşar mı?
Hayır. Herkesin tepkisi farklıdır. Bazı kişilerde belirtiler hafif geçerken, bazı kişilerde uzun süre devam edebilir.
Deprem sonrası yardım etmek istiyorum, ne yapabilirim?
Afet gönüllüsü olabilir, ilgili STK’lar aracılığıyla psikososyal destek çalışmalarına katılabilirsiniz.
Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır. Profesyonel tanı ve tedavi için ruh sağlığı uzmanına başvurun.