Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir

Travma sonrasi stres bozuklugu (TSSB), kisinin yasam kalitesini ve guvenlik duygusunu sarsan veya tehdit eden travmatik bir olay deneyimlemesi ya da tanik olmasi sonucunda ortaya cikabilen bir ruh sagligi bozuklugudur. Siddetli trafik kazalari, ciddi yaralanmalar, savas ve askeri catismalar, dogal afetler, fiziksel ya da cinsel saldirilar, cocukluk cagindaki istismar veya sevilen birinin ani olumu gibi olaylar TSSB’ye yol acabilir. Ayrica bir baskasinin travma yasamasina tanik olmak veya tekrar tekrar travmatik olaylara maruz kalmak (birinci müdahale calisanlari gibi) da TSSB riskini artirabilir.

Belirtiler

TSSB belirtileri travmanin hemen sonrasinda veya aylar hatta yillar sonra ortaya cikabilir. Genel olarak dort ana grupta toplaniyabilir:

Istemsiz Yeniden Yasantilama (Icsal Istila)

• Travmayi hatirlatan istemsiz, siddetli ve canli anilar, flashbackler ya da kabuslar.
• Olayla iliskili goruntuler veya fiziksel duyumlar (terleme, titreme, mide bulantisi vb.)
• Travmatik olayi animsatan durumlarla karsilasilinca yogun duygusal veya fiziksel tepkiler.

Kacinma ve Duygusal Uyusma

• Travmayi hatirlatan kisilerden, yerlerden veya durumlardan uzak durma; olay hakkinda konusmaktan kacma.
• Duygulari hissetmemeye calisma veya olumsuz duygulardan kacma; daha once keyif aldigi aktivitelerden uzaklasma.

Dusunce ve Duygu Degisiklikleri

• Kendisi, diger insanlar veya dunya hakkinda olumsuz ve gercekdisi inanc ve dusuncelerin gelismesi.
• Kendini suclama, utanc veya korku gibi yogun duygular.
• Sevilen kisilerle iliski kurmakta zorluk, yabancilasma veya kopuk hissetme.

Asiri Uyarilma ve Tepkisellik

• Kucuk uyaranlara asiri tepki verme, kolayca irkilme ya da tetikte hissetme; dikkat toplamada zorluk veya uyku problemleri.
• Asabiyet, irritabilite, otekilerine karsi ofke patlamalari veya tehlike arayici davranislar.
• Konsantrasyon güçlüğü ve hafiza sorunlari.

Nedenler ve Risk Faktorleri

TSSB gelisimi genellikle travmanin siddeti, travmaya maruz kalma suresi, bireyin kisilik ozellikleri ve destek sistemleri gibi faktorlerin kombinasyonuna baglidir. Risk faktorleri su sekilde siralanabilir:

• Cocukluk caginda yasanan travmalar veya tekrarlanan travmatik olaylar.
• Yaralanma veya siddetli bedensel zarar iceren travmalar.
• Sosyal destek eksikligi veya izolasyon.
• Onceden mevcut anksiyete, depresyon veya diger ruh sagligi bozukluklari.
• Beyinde stres tepkisiyle iliskili yapisal degisiklikler; amigdala, hipokampus ve prefrontal korteks gibi bolgelerde dusuk hacim veya asiri aktivite.

Tedavi Yontemleri

TSSB tedavisinde cok sayida etkili yontem bulunmaktadir. Bunlar genellikle birbiriyle kombineli olarak kullanilir:

• Travma Odakli Bilişsel Davranis Terapisi (BDT): Danisanin travmatik anilarini isleyip onlar hakkindaki olumsuz dusunceleri degistirmesine yardimci olur.
• Maruz Bırakma Terapisi: Korkulan dusunceler veya durumlarla guvenli bir ortamda kademeli olarak yuzlesme saglayarak kacinma davranislarini azaltir.
• Göz Hareketleriyle Duyarsizlastirma ve Yeniden Isleme (EMDR): Travma anilarini yeniden isleyerek duygusal yuku hafifletir.
• Grup veya Aile Terapisi: Destekleyici bir ortamda benzer deneyimler yasayan insanlarla paylasim ve anlasilma duygusu saglar.
• Ilac Tedavisi: SSRI ve SNRI turu antidepresanlar (sertralin, paroksetin, venlafaksin gibi) semptomlari azaltmak icin kullanilir; prazosin gibi ilaclar kabuslari hafifletebilir.
• Bazi hafif vakalarda, semptomlarin erken donemde duzebilecegi dusunulerek “izlem” yani semptomlarin yakin takiple izlenmesi onerilebilir.

Basa Cikma ve Destek

TSSB ile yasamak zor olsa da pek cok bas etme stratejisi mevcuttur:

• Tedavi planina bagli kalin ve düzenli olarak terapistinizle gorusmeler yapin.
• TSSB hakkinda bilgi edinin; travmayi ve belirtileri anlamak iyilesme surecinin onemli bir parcasidir.
• Yeterince uyumak, dengeli beslenmek, duzenli egzersiz yapmak ve meditasyon veya yoga gibi rahatlama tekniklerini denemek.
• Alkol veya uyusturucu maddelerden uzak durmak; kafein ve nikotin tuketimini azaltmak.
• Aile ve arkadaslarla baglari korumak; guvenilir kisilerle duygulari paylasmak.
• Gunluk rutininize sevk veren aktiviteler ekleyin; yeni hobiler veya gonulluluk calismalari deneyin.
• Gerekirse destek gruplarina veya travma odakli grup terapilerine katilin.

Sonuc

TSSB, travmatik olaylarin insan zihninde ve bedeninde biraktigi derin izlerin bir yansimasidir; ancak etkili tedavi ve destekle semptomlar hafifletilebilir ve saglikli bir yasama geri donus mumkundur. Belirtileri ve risk faktorlerini tanimak, profesyonel yardim almak ve uygun tedavileri uygulamak iyilesme yolculugunun temel adimlaridir. Eger siz ya da sevdiginiz bir kisi TSSB belirtileri yaşıyorsa, bir ruh sagligi uzmanina basvurmak konusunda tereddut etmeyin.