Aleksitimi Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri
Aleksitimi, kişinin duygularını tanıma ve ifade etmede güçlük yaşadığı bir durumdur. Bu rehberde belirtiler, nedenler, tanı-tedavi ve günlük yaşamda uygulanabilir stratejileri bir araya getirdik.
Güncellendi: 24 Ağustos 2025
Aleksitimiye Genel Bakış
Aleksitimi, kişinin duygularını ayırt etme, tanımlama ve başkalarına aktarmada yaşadığı güçlüklerle tanımlanır. “Duygusal körlük” olarak anılsa da bu bireyler duygusuz değildir; sorun çoğunlukla fark etme ve söze dökme aşamasındadır.
Köken
Yunanca a (yokluk) + lexis (söz) + thymos (duygu): “duygu için sözcük yokluğu”.
Aleksitiminin Belirtileri
- Duyguları ayırt etmekte ve adlandırmakta zorluk
- “Ne hissediyorum?” sorusuna yanıt verememe
- Empati kurmada güçlük, ilişkilerde mesafe
- Somatik yakınmalar (baş ağrısı, mide ağrısı vb.)
- Problem çözmede duygudan çok mantığa aşırı ağırlık verme
Aleksitiminin Nedenleri
- Genetik yatkınlık ve mizaca bağlı özellikler
- Çocuklukta ihmal/baskı, duyguların cezalandırılması
- Nörobiyolojik farklılıklar (ör. prefrontal-amigdala etkileşimi)
- Depresyon, anksiyete veya nörogelişimsel durumlarla birliktelik
Aleksitimi Türleri
Primer (doğuştan)
Beyin işleyişine bağlı, erken dönemden itibaren görülen örüntü.
Sekonder (sonradan gelişen)
Travma, ağır stres, depresyon gibi etmenlerle ortaya çıkabilir.
Aleksitimi Tanısı Nasıl Konur?
- Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAS-20) ve benzeri özbildirim araçları
- Klinik görüşme, işlevsellik ve öykü değerlendirmesi
Tek bir test yeterli değildir; klinik değerlendirme ile birlikte düşünülür.
Aleksitiminin Sonuçları
- Kişisel: boşluk hissi, karar vermede zorlanma
- İlişkiler: yanlış anlaşılma, duygusal uzaklık
- İş/sosyal: çatışma yönetimi ve ekip uyumunda güçlük
Aleksitimi Tedavi Yöntemleri
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Duygu-düşünce-davranış döngüsünü görünür kılar; duygu adlandırma ve yeniden çerçeveleme becerileri öğretilir.
Duygu Odaklı ve Farkındalık Temelli Yaklaşımlar
Duyguyu beden duyumlarıyla ilişkilendirme, anı yakalama ve güvenli ifade pratikleri üzerinde çalışılır.
Grup ve Aile Temelli Müdahaleler
Model alma ve geri bildirimle öğrenme hızlanır; aile içi dili düzenler.
İlaç
Aleksitimiye özgü ilaç yoktur; eşlik eden depresyon/anksiyete için hekim gerekli görürse düzenleme yapabilir.
Aleksitimi ile Başa Çıkma Stratejileri
Günlük Egzersizler
- Duygu Günlüğü: Olay–Duygu–Düşünce–Davranış sütunları
- Duygu Listesi: 6 temel duygu + nüanslar
- Beden Tarama: 3 dk nefes & duyum
İletişim İpuçları
- “Şu anda şöyle hissediyor olabilirim…” formülü
- Yargısız paylaşım, geri bildirim isteme
- Yakın çevreyle “duygu sözcük bankası” oluşturma
Aleksitimi ve Günlük Yaşam
Aile
“Soğukluk” algısı sık görülür; düzenli paylaşım saatleri ve yapılandırılmış dil faydalı olur.
İş
Geri bildirim döngüleri ve yazılı ifade kanalları (not, e-posta şablonları) iletişimi kolaylaştırır.
Karşılaştırma Tablosu: Aleksitimi vs. Düşük Duygusal Farkındalık
| Ölçüt | Aleksitimi | Düşük Farkındalık |
|---|---|---|
| Yoğunluk | Belirgin ve yaygın | Durumsal |
| İşlevsellik etkisi | İlişkileri ve kararı etkiler | Sınırlı etki |
| Müdahale | Terapi + yapılandırılmış egzersiz | Kısa eğitim/koçluk yeterli olabilir |
Aleksitimi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
- Aleksitimi kalıcı mı? Değil; çalışmayla belirti düzeyi azalabilir.
- Empati geliştirilebilir mi? Modelleme ve geri bildirimle evet.
- Hangi kaynaklara bakabilirim? American Psychological Association başlamak için güvenilir bir kaynaktır.
- Çocuklarda yaklaşım? Duygu adlandırma oyunları, çizim ve hikâyeleştirme.
- Seans sıklığı? Bireysel ihtiyaca göre, genellikle haftalık.
Sonuç
Aleksitimi, doğru yaklaşımla dönüştürülebilir. Duyguyu fark etmek, adlandırmak, basit cümlelerle paylaşmak ve güvenli ilişkilerde pratik yapmak sürdürülebilir değişimin temelidir. Gerektiğinde uzman desteği alın.
Bir yanıt yazın