Trikotillomani Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri
Trikotillomani (saç yolma bozukluğu), kişinin saç/kaş/kirpik yolma dürtüsünü kontrol etmekte zorlandığı, tekrarlayıcı bir örüntüdür. Bu rehberde belirtiler, nedenler, tanı, BDT ve HRT gibi kanıta dayalı tedaviler ve günlük pratikleri bulacaksın.
Güncellendi: 24 Ağustos 2025
Trikotillomaniye Genel Bakış
Trikotillomani, tekrar eden saç/kaş/kirpik yolma dürtüsünün öncesinde gerginlik ve sonrasında geçici rahatlama ile gittiği; zamanla utanç ve kaçınmaya yol açabildiği bir bozukluktur.
Köken
Tricho (saç) + tillein (çekmek) + mania (dürtü).
Dürtü Kontrol Boyutu
Dürtü ortaya çıkmadan önceki ipuçlarını yakalamak (ör. yalnız kalmak, ekran başında olmak) tedavinin ana hedefidir.
Trikotillomaninin Belirtileri
- Saç/kaş/kirpik yolma; belirli bölgelerde seyrelme
- Stres anında artış; sıkılma veya rahatlama arayışı
- İzleri gizleme (şapka, makyaj, peruk)
- Yolma sonrası pişmanlık, utanç
Trikotillomaninin Nedenleri
- Biyolojik: Serotonin/dopamin dengesizlikleri, kalıtsal yatkınlık
- Psikolojik: Kaygı, depresyon, OKB özellikleri, aleksitimi
- Çevresel: Stresli yaşam olayları, tetikleyici durumlar (ayna karşısı, ders/ekran)
İlişkili Sorunlar
- Fiziksel: tahriş, enfeksiyon riski, çekilme alanlarında seyrelme
- Psikolojik: suçluluk/utanç, özgüvende azalma
- Sosyal: fotoğraf/etkinlikten kaçınma, ilişkilerde mesafe
Trikotillomani Tanısı Nasıl Konur?
Uzman klinik görüşme ile DSM-5 ölçütlerini değerlendirir. Yolma sıklığı, tetikleyiciler, eşlik eden durumlar ve işlevsellik kaybı gözden geçirilir. Gerektiğinde dermatoloji konsültasyonu istenir.
Trikotillomani Tedavi Yöntemleri
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Düşünce-duygu-davranış döngüsünü görünür kılar; tetikleyici analizleri ve yeniden çerçevelemeyi öğretir.
Alışkanlık Tersine Çevirme Eğitimi (HRT)
- Farkındalık Eğitimi: Dürtünün geldiği anı yakalama
- Rekabetçi Tepki: Dürtü gelince yumruk sıkma, avuç içi açma, stres topu
- Uyarıcı Kontrolü: Ayna süresini kısaltma, ışığı değiştirip mesafe koyma, parmak uçlarına bant
İlaç Desteği
Trikotillomaniye özgü bir “tek” ilaç yoktur; eşlik eden kaygı/depresyon için hekim gerektiğinde farmakolojik düzenleme yapar.
Destek Grupları ve Aile Eğitimi
Paylaşım ve model alma yalnızlık hissini azaltır; aile, eleştiri yerine çözüm dilini öğrenir.
Güvenilir bir dış kaynak için: The TLC Foundation for BFRBs.
Günlük Yaşamda Başa Çıkma Stratejileri
- Tetikleyici Günlüğü: Olay–duygu–dürtü–tepki–sonuç
- Eller İçin Alternatifler: stres topu, örgü, fidget
- Kaplama/Sınır: bant, parmaklık eldiven, şapka
- Farkındalık & Nefes: 4–6 nefes, beden taraması 3 dk
Basit Plan (Örnek)
- Uyarı sinyallerim: elimi saça götürme, ayna başı
- Rekabetçi tepki: iki elimi diz üzerinde bastırmak 60 sn
- Ödül: dürtü geçince sevdiğim içecek
- Destek kişisi: (isim/telefon)
Trikotillomani Hakkında SSS
- Ne kadar sürede düzelir? Düzenli HRT/BDT ile haftalar içinde azalma görülebilir; sürdürülebilirlik için takip önemli.
- Kirpik/kaş geri çıkar mı? Çoğu durumda evet; yoğun ve uzun süreli çekmelerde kök hasarı kalıcı olabilir.
- Çocuklarda nasıl yaklaşılır? Utandırmadan, kısa oturumlar ve somut araçlarla çalışılır; aile eğitimi kritik.
- Yalnızca irade yeter mi? Genellikle hayır; yapılandırılmış teknikler ve uzman desteği gerekir.
Bir yanıt yazın